Została założona przez plutonowego rezerwy piechoty Stanisława Milewskiego

14 lutego 1942 roku– to data utworzenia Armii Krajowej. Według Muzeum II Wojny Światowej Armia Krajowa liczyła od 100 do 200 tys. żołnierzy. AK działała na terenach II Rzeczpospolitej, okupowanych przez III Rzeszę i Związek Sowiecki

Armia Krajowa była największą, konspiracyjną organizacją wojskową w okupowanej przez Niemców Europie. Stanowiła integralną część Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i podlegała Naczelnemu Wodzowi. Zalążkiem do stworzenia AK stała się powołana w nocy z 26 na 27 września 1939 r., tuż przed kapitulacją Warszawy,  Służba Zwycięstwu Polski. SZP została następnie przekształcona w Związek Walki Zbrojnej  (ZWZ) z komendantem, gen. Kazimierzem Sosnkowskim, który przedostał się do Francji po kampanii wrześniowej.

14 lutego 1942 roku, rozkazem Naczelnego Wodza, Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) został przekształcony w Armię Krajową (AK)  jako  krajowe siły zbrojne. Działalność konspiracyjną w Kolnie można datować od 10 października 1939. Wskazuje na to data wyszyta na niezwykłym sztandarze, który powstał podczas okupacji w Kolnie.

Według książki  „Sztandary i proporce Armii Krajowej” profesora PAN Marka Ney-Krwawicza jest to dzień powstania w Kolnie organizacji niepodległościowej. Została założona przez plutonowego rezerwy piechoty Stanisława Milewskiego pseudonim „Śmiały” .Był on prawdopodobnie członkiem siatki dywersji pozafrontowej utworzonej  przed wojną przez Wojsko Polskie.

Sztandar po zakończeniu działań wojennych nadal był ukrywany. W roku 1947 został zdany władzom bezpieczeństwa podczas ujawniania się żołnierzy Armii Krajowej,  Zrzeszenia  Wolność i Niezawisłość oraz Narodowego Związku Wojskowego.

2 kwietnia 1947 roku w „Życiu Białostockim” zamieszczona została notatka zatytułowana „2249 ujawnionych w woj. białostockim. Sztandar ZWZ zdali władzom ujawnieni w Kolnie”:

„Liczna grupa członków WiN-nu licząca 416 osób ujawniła się w Kolnie, pow. łomżyńskim. Ujawnieni zdali władzom sztandar Związku Walki Zbrojnej, organizacji podziemnej z czasów okupacji niemieckiej”.

Jest to jednocześnie ostatni ślad sztandaru. Przed oddaniem sztandaru wykonana została pamiątkowa fotografia. Zdjęcie sztandaru z Kolna zostało zachowane w zbiorach Zbigniewa Szydłowskiego z Kolna i znajduje się na okładce Zeszytów Kolneńskich (nr 7, grudzień 2012).

Fot. rewers zdjęcia

Na ten sztandar przysięgał Tadeusz Butler, którego biografię zamieściły Zeszyty Kolneńskie z ubiegłego roku (nr 13, listopad 2020).

Zapewne ten numer jest jeszcze dostępny i warto zapoznać się również ze wspomnieniami  Antoniego Nadary „Ruch oporu w rejonie Kolno w latach 1939-1945”.

Opis okoliczności przysięgi żołnierza Armii Krajowej, Tadeusza Butlera, pseudonim „Bum” z Kolna

W roku 2016 pan Tadeusz Butler opowiedział  mi jak przysięgał podczas okupacji niemieckiej. Było ich 7 młodych, których traktowano jako rezerwę, która miała, w razie potrzeby, zastąpić starszych żołnierzy. Spotkanie nastąpiło we wsi Czerwone, kilka kilometrów od Kolna. Przychodzili na umówione miejsce pojedynczo, aby nie wzbudzić zainteresowania innych osób. Nie było to w centrum wsi, lecz w gospodarstwie na uboczu – w kolonii Czerwonego.

Dokładnego miejsca Pan Butler  już nie mógł sobie przypomnieć.

Wprowadzono ich do piwnicy, gdzie na stoliku zamiast obrusa był sztandar organizacji wyszyty podczas okupacji. Widok sztandaru zaskoczył Pana Butlera, gdyż niektóre elementy widział w swoim domu rodzinnym, w którym była pracownia krawiecka. Drugim zaskoczeniem było pytanie – jakie pseudonimy przyjmujecie. Nie był na to przygotowany i zniecierpliwiony prowadzący nie mogąc doczekać się odpowiedzi, powiedział, że będziesz nazywał się „Bum”.

Dlaczego „Bum” tego Pan Butler nie wiedział, przypuszczał, że mogło mieć związek z tym, że do przysięgi było ich siedmioro, a „7” to była ważna liczba, w popularnej przed wojną grze „Bum”.

Rota przysięgi Armii Krajowej – obowiązująca od lutego 1942

Przyjmowany

W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Maryi Panny, Królowej Korony Polskiej kładę swe ręce na ten Święty Krzyż, znak Męki i Zbawienia i przysięgam być wiernym Ojczyźnie mej Rzeczypospolitej Polskiej, stać nieugięcie na straży Jej honoru i o wyzwolenie Jej z niewoli walczyć ze wszystkich sił – aż do ofiary życia mego. Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i rozkazom Naczelnego Wodza oraz wyznaczonemu przezeń Dowódcy Armii Krajowej będę bezwzględnie posłuszny, a tajemnicy niezłomnie dochowam, cokolwiek by mnie spotkać miało.
Tak mi dopomóż Bóg.

Przyjmujący

Przyjmuję Cię w szeregi Armii Polskiej, walczącej z wrogiem w konspiracji o wyzwolenie Ojczyzny. Twym obowiązkiem będzie walczyć z bronią w ręku. Zwycięstwo będzie twoją nagrodą. Zdrada karana jest śmiercią.

Jest film dokumentalny o działaniach w konspiracji żołnierzy AK z Kolna dostępny w czytelni Miejskiej Biblioteki Publicznej w Kolnie.

Jest tam również wzmianka o burmistrzu okupowanego Kolna, Mieczysławie Torbiczu, pseudonim ”‘Puchacz”, którego pamięć tak gorliwie zwalcza wpływowa grupa osób. Pytanie – w czyim interesie?

"(...) W świecie pieniądza i kariery,

ale bez kultu dawnych bohaterów,

maleje ludzka dusza...i, być może,

niebawem powie: już mnie nie ma."

20 września 2014 r.

fragment wiersza "Oglądam świat" poetki z Kolna, Pani Elżbiety Kulas, zamieszczony w „Zeszytach Kolneńskich” nr 9 z 2014 roku.

Adam Przyborowski