Bitwa pod Lemanem to jeden z ostatnich epizodów wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Pod wsią Leman nad granicą z Prusami Wschodnimi oddział 55 polskich żołnierzy osłaniał odwrót batalionu kowieńskiego pułku strzelców. Po wykonaniu zadania żołnierze ci próbowali wydostać się z okrążenia. Nie udało im się. Pojmanych żołnierzy Kozacy okrutnie wymordowali. Na rzeź polskich żołnierzy kazali patrzeć mieszkańcom miejscowości. Ocalał tylko jeden kawalerzysta. W tym roku uroczystości odbyły się 27 sierpnia. Obchody rozpoczęły się Mszą św. polową, która odprawiona została przy pomniku upamiętniającym bohaterską śmierć żołnierzy. Następnymi punktami programu był apel poległych zakończony salwą honorową. Głównym punktem uroczystości kończącym obchody 103 rocznicy była inscenizacja wydarzeń z sierpnia 1920 roku.

Żołnierzom batalionu Strzelców Kowieńskich zamordowanym przez bolszewicki oddział Kozaków oddali w niedzielę 27 sierpnia hołd uczestnicy uroczystości w Lemanie (gm. Turośl). Wiązankę kwiatów od samorządu województwa pod pomnikiem bohaterów złożył wicemarszałek Marek Olbryś.

- Szanowni patrioci, choć to słowo nie jest używane tak często, jak być powinno - zwrócił się do zebranych wicemarszałek Marek Olbryś.- Historia,która nastu zgromadziła, powinna być dla wszystkich wskazaniem,że jako patrioci musimy utożsamiać się z polskim państwem,polskim mundurem,bezwarunkowo,na miarę każdej pełnionej funkcji i wykonywanych obowiązków zawodowych powinniśmy być silni w swoich przekonaniach i wzmacniać ojczyznę. Nie musimy oddawać tak wiele,jak ci,którym składamy dzisiaj hołd,ale mamy do czynienia z nieobliczalnym krajem o ambicjach imperialnych i to stale musimy brać pod uwagę - mówił.

Bogumiła Olbryś, dyrektor Zespołu Szkół Weterynaryjnych i Ogólnokształcących w Łomży, wyraziła z kolei podziękowania za rozszerzenie zakresu nauczania historii w programach szkolnych i zaapelowała o patriotyczne kształtowanie młodzieży w rodzinach.

Wydarzenia, które upamiętniła uroczystość w Lemanie, rozegrały się 25 sierpnia 1920 roku. Uciekająca po Bitwie Warszawskiej w kierunku Prus (tam woleli się poddać niż zmierzyć z odpowiedzialnością za zbrodnie w Polsce) kawaleria bolszewicka pod wodzą osławionego Gaj-Chana natknęła się w okolicach tej miejscowości na część formacji Strzelców Kowieńskich. Wobec zagrożenia okrążeniem większość żołnierzy wycofała się w kierunku Wincenty. Pod Lemanem pozostał tylko pluton w sile około 50 ludzi do osłony odwrotu. Żołnierze podjęli walkę, dopóki wystarczyło im amunicji. Gdy podali się, zostali bestialsko zamordowani. Mówili o tym podczas uroczystości ksiądz Stanisław Uradziński i wójt Turośli Piotra Niedbała, przytaczając m.in. fragmenty wspomnień świadków.

- Zgonili nas,dorosłych i dzieci,do patrzenia, Widziałam zza pleców dorosłych,co się działo.Dół już był wykopany,nad nim stali rozebrani do koszul polscy żołnierze. Najpierw zostali rozstrzelani,a potem tym, którzy jeszcze nie wydali ostatniego tchnienia, szablami poobcinano głowy. Krew bryzgała na wszystkie strony. Żałoba na wiele dni zagościła do Lemana - przekazał słowa świadka Piotr Niedbała.

Przypominał również opowieść o jedynym ocalonym żołnierzu, któremu udało się schronić na mokradłach, a po latach przyjeżdżał, modlił się i płakał, leżąc pod pomnikiem kolegów.

-Robiono przez lata wszystko, by wymazać takie karty z naszej historii. Teraz przywracamy pamięci prawdę, a podobnych zdarzeń doświadcza naród ukraiński - mówił ksiądz Stanisław Uradziński.

Uczestnicy uroczystości w Lemanie, wśród których byli m.in. poseł Stefan Krajewskim i dowództwo Pułku Saperów z Orzysza, samorządowcy z Kolna i sąsiednich gmin, wzięli udział w polowej mszy w intencji bohaterów i Ojczyzny. Delegacje oficjalne i mieszkańcy złożyli kwiaty i ustawili znicze przy pamiątkowym krzyżu. Odczytana została lista mieszkańców wsi, którzy wówczas zginęli.

Oprawę wojskową z Apelem Pamięci i salwą honorową przygotowali saperzy z 16 pułku w Orzyszu, a muzyczną orkiestra z Kolna. W upamiętnieniu tradycyjnie wzięli udział motocykliści, przedstawiciele organizacji kombatanckich. Zakończeniem była rekonstrukcja fragmentu walk pod Lemanem.  

tekst i fot.: Maciej Gryguc

red.: Edyta Chodakowska-Kieżel