Te kompetencje mają wrócić do gmin i powiatów. Znamy szczegóły projektu odwracającego centralizację

Zniesienie ograniczenia kadencyjności wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, umożliwienie zatwierdzania przez rady gminy taryf na wodę i ścieki oraz o przywrócenie regulacji wiążącej wysokość opłaty za usługi z zakresu gospodarki komunalnej z faktycznie ponoszonymi kosztami to część postulatów zawartych w projekcie zmian przepisów złożonym przez stronę samorządową do MSWiA. W sumie proponowane regulacje mają dotyczyć 36 obszarów legislacyjnych.

Przedstawiciele wszystkich ogólnopolskich korporacji samorządowych skierowali do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji projekt zmian legislacyjnych, które mają przywrócić kompetencje samorządom i zwiększyć efektywność usług publicznych. Zaproponowano nowelizację przepisów w 36 obszarach, w tym m.in. w zakresie gospodarki komunalnej, edukacji, finansowania i realizacji zadań zleconych, funduszy ochrony środowiska oraz zasad urządzania lasów.

Samorządowcy chcą też wprowadzenia zmian ustrojowych dotyczących zniesienia ograniczenia kadencyjności wójtów burmistrzów i prezydentów miast oraz usunięcia regulacji zakazujących zatrudnianie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w spółkach z udziałem Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Oczekują również przywrócenia sejmikom województw możliwości kształtowania okręgów wyborczych.

Podczas wspólnej konferencji prasowej strony rządowej i samorządowej, minister spraw wewnętrznych i administracji Tomasz Siemoniak zadeklarował, że przygotowane przez samorządowców propozycje zostaną przedłożone do uzgodnień resortowych i międzyresortowych.

Postulaty samorządów w sprawie zmian legislacyjnych

Postulaty mające na celu podniesienie efektywności realizacji usług publicznych

• Proponuje się rozszerzenie form organizacyjnych działalności kulturalnej o ośrodki kultury i instytucje kultury prowadzące działalność wydawniczą. Niezbędnym jest także dodanie księgarń do katalogu pobocznych form działalności kulturalnej. Powyższą propozycję uzasadnia niepełny katalog form i podmiotów realizujących zadania z zakresu działalności kulturalnej, co powoduje mniejszą efektywność realizacji tych zadań.
• Do katalogu zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe proponuje się dodanie promowania rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej w zakresie wytwarzania energii elektrycznej, biogazu, biogazu rolniczego, biometanu, wodoru i ciepła z odnawialnych źródeł energii. Ponadto proponuje się dodanie do tego katalogu także upowszechniania wiedzy dotyczącej odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej wśród mieszkańców gminy i innych podmiotów, czy wspieranie działań mieszkańców gminy i innych podmiotów w dziedzinie odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej.
• Aby usprawnić działalność administracji samorządowej, proponuje się dodanie w ustawie o pracownikach samorządowych zapisów traktujących o możliwości potwierdzania swojej tożsamości przez pracowników samorządowych za pośrednictwem: 1) profilu zaufanego, 2) podpisu zaufanego, 3) profilu osobistego, 4) profilu mObywatel.
• Postuluje się umożliwienie zatwierdzania w drodze uchwały rady gminy taryf na wodę i ścieki. To postulat przewracający samorządowym wspólnotom mieszkańców autonomię w ustalaniu wysokości opłat za wodę. Był on wielokrotnie zgłaszany przez wiele jednostek samorządu terytorialnego, które podnosiły argumenty niewłaściwego wywiązywania się ze swojego obowiązku przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Zmiana ta zagwarantuje powrót do stabilności finansowej podmiotów odpowiedzialnych za doprowadzenie wody i odprowadzenie ścieków. Postulat ten zakłada także obowiązki organu wykonawczego w zakresie sprawdzenie tego, czy taryfy i plan opracowane zostały zgodnie z przepisami i zasadami gospodarności. Wprowadzenie tej długo oczekiwanej zmiany przyczyni się do zagwarantowania ciągłości dostępu mieszkańcom do infrastruktury niezbędnej do życia.
• Niezbędne jest wprowadzenie w Kodeksie Postępowania Administracyjnej zmiany w zakresie zawartości podania. Należy uzupełnić jego zawartość poprzez wskazanie osoby, od której pochodzi, jej numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL), jeżeli jest ona obowiązana do jego posiadania lub posiada go nie mając takiego obowiązku,  jej adres, również w przypadku złożenia podania w postaci elektronicznej.
• Proponuje się, aby środki z rezerwy celowej na realizację zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego mogły być przeznaczone również na pomoc finansową udzielaną innym jednostkom samorządu terytorialnego na realizację przez te jednostki ich zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego. 
• Proponuje się także umożliwienie przeznaczenia środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej na zadania związane ze wsparciem realizacji przez jednostki sektora finansów publicznych zadań ustawowych związanych z interwencją kryzysową.
• Proponuje się przesunięcie terminu wprowadzenia systemu kaucyjnego od dnia 1 stycznia 2026 r. wraz z jednoczesnym wdrożeniem systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Efektywność systemu kaucyjnego można uzyskać tylko w przypadku połączenia tych dwóch procesów.
• Wobec podnoszenia przez stronę rządową standardów udzielania usług z zakresu pieczy zastępczej oraz znaczącego niedoszacowania środków przekazywanych samorządom na te zadania, proponuje się zwiększenie dotacji celowej przekazywanej jednostkom samorządu terytorialnego na realizację tych zadań do wysokości 30% poniesionych wydatków.
• Samorządy postulują umożliwienie organom zarządzającym ruchem, upoważnienie pracowników: urzędu marszałkowskiego, starostwa, urzędu miasta na prawach powiatu albo pracowników jednostek organizacyjnych do załatwiania spraw w ich imieniu, w ustalonym zakresie, a w szczególności do wydawania decyzji administracyjnych.
• Proponuje się też rezygnację z konieczności corocznego ustalania stawek za usunięcie i przechowywanie statków lub innych obiektów pływających na terenie danego powiatu.
• Należy wprowadzić kryterium liczby mieszkańców opartego o rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1260/2013 z dnia 20 listopada 2013r. w sprawie statystyk europejskich w dziedzinie demografii wg ostatnich dostępnych danych ogłoszonych przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
• Konieczne jest uregulowanie przepisów dotyczących wydawania karty zgonu w zakresie dopuszczenia do ustalenia zgonu przez lekarza świadczeniobiorcy, którego wyboru za życia dokonała osoba zmarła, lekarza udzielającego świadczeń zdrowotnych w podmiocie wykonującym działalność leczniczą, w którym nastąpił zgon, a także kierownika zespołu ratownictwa medycznego, jeżeli zgon nastąpił w trakcie akcji medycznej. W przypadku gdy powyższe nie będzie możliwe do spełnienia, wówczas stwierdzenia zgonu i jego przyczyny powinno nastąpić w drodze oględzin dokonywanych przez lekarza wskazanego do tej czynności przez właściwego wojewodę, przy czym koszty tych oględzin i wystawionego świadectwa nie mogą obciążać rodziny zmarłego.
• Proponuje się, aby w sytuacji, gdy ze względu na zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska, konieczne jest niezwłoczne usunięcie niebezpiecznych odpadów, właściwy organ samorządowy podejmował działania polegające na usunięciu odpadów i gospodarowania nimi, jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Gdy jednostki samorządu terytorialnego będą ponosić tego typu wydatki, zostaną zobligowane do bezzwłocznego poinformowania o tych wydatkach wojewodę.
• Zadania zawarte w art. 7 Prawa łowieckiego są wykonywane przez samorządy województwa jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Należy natomiast dookreślić, że organy je wykonujące stanowią administrację łowiecką. 

Postulaty, które samorządy podnoszą od wielu lat i nie doczekały się dotąd realizacji

• Wprowadzenie śródmiejskich stref płatnego parkowania w miastach poniżej 100 000 mieszkańców. Dotychczasowe regulacje różnicują wewnętrznie jednostki samorządu terytorialnego, pozbawiając możliwości tworzenia takich stref w mniejszych miastach znacząco obciążanych ruchem samochodowym oraz np. w gminach uzdrowiskowych lub miastach pielgrzymkowych.
• Konieczne jest wprowadzenie odrębnego katalogu opłat za gospodarowanie odpadami w przypadku nieruchomości rekreacyjno-wypoczynkowych, a także tych przeznaczonych na wynajem krótkoterminowy. 
• Postuluje się zwiększenie dochodów powiatów wynikających z art. 23 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami, tj. dochodów pochodzących z wpływów osiąganych ze sprzedaży, opłat z tytułu trwałego zarządu, użytkowania, czynszu dzierżawnego i najmu - nieruchomości Skarbu Państwa z 25% do 50%.
• Wnosi się o zwiększenie liczby członków wojewódzkich funduszy ochrony środowiska do 7 członków, co zapewni pełną reprezentację środowisk zaangażowanych w działania na rzecz ochrony środowiska.
• Proponuje się wyłączenie od obowiązku zawarcia obowiązkowego ubezpieczenia pojazdów, których gmina, bądź powiat stała się właścicielem na podstawie art. 50a ust. 2 ustawy – Prawo o ruchu drogowym.
• Proponuje się wprowadzenie zapisu, który spowoduje, że w sytuacji, kiedy udostępnienie informacji o środowisku i jego ochronie będzie wiązało się z obowiązkiem uiszczenia opłat, to informacja ta będzie udostępniana po uprzednim zrealizowaniu tego obowiązku.
• Aby poprawić skuteczność egzekwowania przez administrację publiczną, proponuje się zmianę wysokości administracyjnych kar pieniężnych za nieudzielenie rzecznikowi konsumentów informacji i wyjaśnień lub nieustosunkowanie się do jego uwag i opinii, do wysokości nie mniejszej niż 5000 zł i nie większej niż 10 000 zł.
• Proponuje się urealnienie, do wysokości faktycznych kosztów świadczenia usług administracyjnych, opłat za wydanie uprawnień do kierowania pojazdami: prawa jazdy i międzynarodowego prawa jazdy – do 400 zł; pozwolenia na kierowanie tramwajem – do 150 zł; karty kwalifikacji kierowcy – do 300 zł.
• Proponuje się wprowadzenie corocznej waloryzacji kwot stanowiących wynagrodzenie w ramach nieodpłatnej pomocy prawnej.
• Proponuje się rezygnację z obligatoryjnej opinii IPN przy stwierdzaniu ważności uchwały traktującej o nazwach jednostek organizacyjnych, dróg, ulic, czy mostów. 
• Proponuje się wprowadzenie przepisów gwarantujących możliwość kierowania szkołą osobom niebędącym nauczycielami, powołanym na stanowisko dyrektora przez organ prowadzący. Proponuje się także usunięcie zapisów mówiących o tym, że likwidacja szkoły prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego musi być pozytywnie zaopiniowana przez kuratora oświaty, natomiast w przypadku szkół prowadzonych przez inne osoby prawne ich likwidacja może nastąpić za zgodą organu, który udzielił zezwolenia na jej założenie.
• Proponuje się przywrócenie regulacji wiążącej wysokość opłaty za usługi z zakresu gospodarki komunalnej do faktycznych kosztów ich udzielania. 
• Proponuje się również zmianę dopuszczającą zapewnienie w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przepisów, gwarantujących NFZ możliwości przekazywania środków na dofinansowanie programów polityki zdrowotnej realizowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego, a dotyczących także świadczeń niegwarantowanych. Proponuje się podnieść limity dofinansowania z środków NFZ dla jednostki samorządu terytorialnego o liczbie mieszkańców przekraczającej 5 tys. do poziomu 60% kosztów programu polityki zdrowotnej (obecnie jest to tylko 40%).
• Z dniem 1 stycznia 2019 r. - odebrano sejmikom województw możliwość kształtowania okręgów wyborczych (kompetencję przekazano na rzecz wojewódzkiego komisarza wyborczego). Postuluje się zatem powrót do poprzedniego stanu prawnego, który umożliwi sejmikom województw możliwość kształtowania okręgów wyborczych. Ponadto stworzono Korpus Urzędników Wyborczych funkcjonujący w oderwaniu od samorządów, pozostawiając wójtom, starostom i marszałkom odpowiedzialność za obsługę i warunki pracy obwodowych i terytorialnych komisji wyborczych oraz zapewnienie „wykonania zadań związanych z organizacją i przeprowadzaniem wyborów”, co nie znajduje odzwierciedlenia w praktyce.
• Proponuje się powrót zadań polegających na realizacji świadczeń rodzinnych i wychowawczych, które odebrano samorządom województw na rzecz wojewodów.
• Postulowaną zmianą jest rezygnacja z minimalnego obszaru dla uproszczonego planu urządzenia lasu. Wprowadzenie obostrzeń w postaci minimalnego obszaru istotnie utrudnia zarządzanie mniejszymi lasami.
• Postuluje się także skreślenie zdania drugiego w art. 2 ust. 5 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, tj. tam, gdzie traktuje on o ustalaniu wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego przez Radę Dialogu Społecznego. Aktualne rozwiązanie może wpływać na ustalanie płacy minimalnej w oderwaniu do faktycznych realiów rynku pracy. 
• Proponuje się przywrócenie nadzoru samorządów województw nad jednostkami doradztwa rolniczego, radą społeczną doradztwa rolniczego, wojewódzkimi zarządami melioracji i urządzeń wodnych. Ponadto powtarzanymi od kilku lat postulatami samorządów województw jest przywrócenie ich do procesu uczestniczenia w realizacji programów rozwoju bazy sportowej w ramach ogłaszanego przez ministra właściwego do spraw sportu programu rozwoju regionalnej infrastruktury sportowej. Kolejnym uprawnieniem odebranym samorządom województw jest nadzór nad wojewódzkimi urzędami melioracji wodnej - powinny z powrotem być zarządzane przez podmioty, które powołały je do życia. 

Postulaty ustrojowe

• Proponuje się rezygnację z regulacji zakazujących zatrudnianie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w spółkach z udziałem Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego albo wykonywania przez niego innych czynności w takich spółkach. Z oczywistych powodów, jako odpowiedzialni za działanie administracji samorządowej, wójt, burmistrz lub prezydent miasta powinni mieć możliwość sprawowania bezpośredniego nadzoru nad spółkami gminnymi.
• Proponuje się usunięcie przepisów wprowadzających ograniczenie liczby kadencji organu wykonawczego gminy. Ponadto w Kodeksie Wyborczym niezbędne jest dokonanie zmian w liczebności stałych obwodów głosowania, które powinny wynosić od 500 do 4000 mieszkańców.
• Proponuje się zniesienie ograniczeń w zakresie liczby zastępców wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Odnoszenie liczby zastępców do liczby mieszkańców gminy liczonych według kryteriów GUS jest niezasadne. Z jednej strony faktyczna liczba mieszkańców gminy może być nawet o kilkadziesiąt procent zaniżona. Z drugiej strony sama liczba mieszkańców nie oddaje skali potrzeb w zatrudnianiu osób o strategicznym znaczeniu dla zarządzania gminą. W tej kwestii powinno się pozostawić autonomię organowi wykonawczemu, który, decydując o liczbie zastępców wójta, burmistrza miasta, będzie uwzględniał dodatkowo np. uwarunkowania społeczne i gospodarcze wspólnoty samorządowej.

mr/