MF: dochody własne z PIT i CIT staną się podstawowym źródłem dochodów samorządowych

Jednym z celów reformy dochodów samorządowych jest zapewnienie lepszej alokacji środków publicznych. (...) To po pierwsze spowodowanie, żeby dochody własne z PIT i CIT były podstawowym źródłem dochodów samorządowych" - mówił dyrektor departamentu finansowania samorządu terytorialnego w Ministerstwie Finansów Marek Wiewióra podczas Europejskiego Kongresu Gospodarczego.

W panelu nt. sytuacji finansowej samorządów Wiewióra przedstawił założenia nowego systemu dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Jak zaznaczył, prace te są prowadzone wspólnie ze stroną samorządową w komisji wspólnej - odbyły się już trzy spotkania, a na ostatnim, w poniedziałek, MF przedstawiło szczegółowe rozwiązania i efekty finansowe tych rozwiązań.

"Po pierwsze w nowym systemie dochodów samorządowych chcemy odseparować, uniezależnić dochody samorządowe - czy szerzej budżety samorządowe - od wpływów zmian w systemie podatkowym PIT czy CIT. Chcemy, aby nie było więcej sytuacji, kiedy na skutek zmian legislacyjnych (...) samorządy odnotowują spadek dochodów i w konsekwencji trudności w realizowaniu zadań publicznych" - zadeklarował.

"Chcemy, żeby te dochody były stabilne, przewidywalne i zapewniały właśnie taką przewidywalną perspektywę wieloletniego funkcjonowania samorządu" - podkreślił.

Dyrektor wskazał, że w proponowanym systemie MF zamierza naliczać dochody samorządów z PIT i CIT jako procent od dochodów podatników z terenu danej jednostki, a nie jako procent należnego podatku z terenu danej jednostki.

"Dochód podatników stoi w tej kalkulacji podatkowej wyżej i dlatego w nowym systemie zwolnienia czy ulgi podatkowe, odliczenia od dochodu podatkowego, zmiany w składkach społecznych czy też ewentualne podwyższenie kwoty wolnej od podatku nie będzie wpływać na dochody PIT i CIT samorządów w nowym systemie" - wyjaśnił.

"Kolejną kwestią jest zapewnienie właściwej, lepszej alokacji środków publicznych i na ten element składa się kilka kwestii. To po pierwsze spowodowanie, żeby dochody własne z PIT i CIT były podstawowym źródłem dochodów samorządowych. Dlatego w tej projektowanej ustawie dochody z PIT i CIT ulegają zasadniczemu zwiększeniu. Te zwiększone dochody w dużym stopniu zastępowałyby transfery subwencyjne" - zasygnalizował dyrektor.

Jak uściślił, transfery subwencyjne zabezpieczałyby, uzupełniałyby dochody mniej zamożnych samorządów, ale relacja dochodów podatkowych z PIT i CIT do transferów subwencyjnych byłaby o wiele niższa, niż w obecnym systemie.

"Takie rozwiązanie przywróciłoby też podstawowy i motywacyjny charakter PIT i CIT, ponieważ im więcej dochodów podatników byłoby na terenie jednostki, tym samorząd miałby większe dochody. W przeszłości wielokrotnie było tak, że gospodarka rosła, dochody podatników na terenie danej jednostki też rosły, a na skutek zmian legislacyjnych w podatku dochody samorządów spadały. Teraz ten problem zostałby rozwiązany" - ocenił Wiewióra.

Dodał, że na lepszą alokację środków publicznych między samorządy wpływałoby także m.in. ustalanie dla samorządów potrzeb ekologicznych, które wynikają z funkcjonowania na terenie niektórych z nich różnych form ochrony przyrody.

"Chcemy również bardziej precyzyjnie algorytmicznie naliczać środki dla miast na prawach powiatu, które jako oddzielny rodzaj samorządu, mają swoją specyfikę, są niejako podwójnymi jednostkami, realizującymi zadania gmin i powiatów, mają większe natężenie problemu społecznych, ale też większe natężenie działalności gospodarczej" - dodał.

Istotną zmianą jest też uwzględnienie zróżnicowanych potrzeb wydatkowych w mechanizmie wyrównawczym. "Tutaj wykorzystujemy efekty współpracy Ministerstwa Finansów z Bankiem Światowym i metodę Banku Światowego polegającą na liczeniu tzw. indeksu bieżących potrzeb wydatkowych" - wskazał.

Zapowiedział też, że w nowym systemie zwiększony zostałby wpływ strony samorządowej na podział środków - w stosunku do obecnych rozwiązań. "W wielu elementach tego systemu strona samorządowa mogłaby kreować, czy współdecydować - w porozumieniu z ministrem finansów - o parametrach czy kryteriach podziału poszczególnych pul środków" - zobrazował.

Podkreślił, że projektowana ustawa przełożyłaby się na wzmocnienie finansowe samorządów: na zwiększenie dochodów bieżących, od których zależą możliwości realizacji nie tylko zadań bieżących, ale również - poprzez obowiązujący indywidualny limit spłaty zadłużenia - także możliwości inwestycyjne samorządów.

"Widzimy, że po zmianach podatkowych, zwłaszcza zmianach podatkowych +polskiego ładu+, nadwyżki operacyjne w samorządach w 2023 r. uległy obniżeniu. Chcemy te nadwyżki operacyjne bieżące podnieść, ustabilizować" - zaznaczył dyrektor departamentu finansowania samorządu terytorialnego w MF.

Potwierdził, że projektowane zmiany miałyby wejść od 2025 r., czyli budżety konstruowane na przyszły rok uwzględniałyby nowe rozwiązania. "Na tę chwilę takie jest założenie, pracujemy intensywnie nad tą reformą" - zaakcentował Wiewióra.

Pytany czy MF pracuje nad bieżącym wsparciem samorządów w obecnym kształcie systemu podatkowego dyrektor odpowiedział, że resort - z perspektywy jego departamentu - koncentruje się na pracach nad nowym systemem dochodów samorządowych.

Marek Wiewióra zwrócił jednocześnie uwagę, że w tym roku, w stosunku do 2023 r., wzrosły dochody samorządów z PIT i CIT, co pewnie nie rekompensuje ubytków wynikających z wprowadzonych zmian podatkowych, ale dochody z PIT wzrosły rok do roku o blisko 40 proc., natomiast z CIT o ponad 20 proc.

Ponadto po raz pierwszy w 2024 r. została uruchomiona subwencja rozwojowa (3,2 mld zł), która została wprowadzona w przepisach od 2022 r., jednak w związku z doraźnymi transferami jej wypłata nie była uruchamiana.

Również w tym roku, w związku z podwyżkami wynagrodzeń dla nauczycieli, zwiększona została subwencja oświatowa, która po raz pierwszy uwzględniła też skutki podwyżek wynagrodzeń nauczycieli przedszkolnych (zwiększając dotację przedszkolną o 2,3 mld zł). 

mtb/ mick/ mp/