Zamki krzyżackie - atrakcja dla miłośników historii

Zamki krzyżackie, których na terenie współczesnej Polski powstało w dawnych wiekach kilkadziesiąt, są w dużej części dobrze zachowane i świadczą o potędze ekonomicznej i militarnej zakonu. Są to trwałe budowle, które przetrwały wiele wojen i wielu kiepskich gospodarzy. Niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę, jak wiele zamków przeszło w polskie ręce po wojnie trzynastoletniej. Dzisiaj to atrakcja turystyczna kilku regionów.

Zakon krzyżacki powstał jako odpowiedź na potrzeby związane z wyprawami krzyżowymi do Ziemi Świętej, podobnie zresztą jak kilka innych zakonów rycerskich. Kiedy zaprzestano krucjat Krzyżacy nie mieli zbyt wielkiego pola do działania, więc przyjęli propozycję króla węgierskiego, który nadał im ziemie w zamian za ochronę przed koczowniczymi plemionami. Krzyżacy próbowali stworzyć zręby własnego państwa, co spotkało się ze stanowczą reakcją króla, który ich po prostu przepędził. W tym czasie książęta z terenów Polski prowadzili nieskuteczną chrystianizację plemion Prus. Konrad Mazowiecki został nakłoniony do sprowadzenia Krzyżaków, którzy przejęli to zadanie wraz ochroną Mazowsza przed najazdami ze strony plemion pruskich. Krzyżacy przyjęli propozycję, otrzymali ziemię chełmińską i michałowską w dzierżawę i zajęli się podbojem ziem Prusów.

Taktyka zakonu krzyżackiego był dość prosta, ponieważ stopniowo opanowywali teren, likwidując poszczególne ośrodki plemion pruskich i natychmiast umacniali się na zdobytych ziemiach. Zazwyczaj na miejscu pruskiego grodu Krzyżacy budowali tymczasowy zamek z drewna wraz z ziemnymi umocnieniami. W tym czasie przygotowywali się do budowy zamku murowanego, co mogło trwać kilka, kilkanaście lat. Docelowo zamki krzyżackie były budowane z wypalanych cegieł, a przygotowanie tak dużej ilości materiału wymagało czasu. Pamiętajmy, że potrzebne był również drewno budowlane, wapno, ceramika na posadzki i dachówki. Tylko zaprowadzenie spokoju na danym terenie umożliwiało przygotowanie i budowę zamku murowanego. Był to również baza wypadowa do kolejnych podbojów.

Największe zamki krzyżackie to siedziba wielkiego mistrza w Malborku i zamki komturów. Jednym z takich zamków komturskich był zamek w Gniewie, na lewym brzegu Wisły. To jeden z większych zamków, a jego budowa rozpoczęła się w XIII wieku. Rozbudowa zamku Gniew postępowała sukcesywnie aż do XV wieku. W czasie wielkiej wojny z Krzyżakami w 1410 roku zamek został zdobyty przez wojska Jagiełły, ale po podpisaniu pokoju wrócił do Krzyżaków. Na trwałe dostał się w polskie ręce w 1464 roku, pod koniec wojny trzynastoletniej, w której Krzyżacy stracili bardzo dużo terenu. W ten sposób zamek Gniew stał się siedzibą starostów i ponad 300 lat kolejnych lat był polskim zamkiem. Po rozbiorach był wykorzystywany różnie, w 1921 roku częściowo spłonął i został odbudowany w latach sześćdziesiątych XX wieku. Można go zwiedzać, chociaż jest to hotel i restauracja. Ciekawostką jest to, że jednym z jego starostów był Jan Sobieski, przyszły król Polski, który na podzamczu wybudował tzw. pałac Marysieńki, czyli wygodna siedzibę dla swojej żony (zdjęcia zamku w Gniewie - https://discover.pl/zamek-w-gniewie/).

Dość dobrze zachowanym zamkiem jest zamek w Nidzicy na Mazurach. Jego budowa rozpoczęła się w 1370 roku, a już w 1410 został zdobyty przez wojska polskie. Murowany zamek wraz z podzamczem został zbudowany na wzgórzu. Po wojnie trzynastoletniej został w rekach zakonu krzyżackiego, później świeckiego państwa pruskiego. Najbardziej ucierpiał na początku XIX wieku, kiedy stacjonowały w nim wojska francuskie. Został zbombardowany w czasie II wojny światowej i odbudowany w latach sześćdziesiątych XX wielu. Obecnie to siedziba muzeum oraz instytucji kultury (o zamku w Nidzicy - https://discover.pl/zamek-w-nidzicy/).

Pisząc o zamkach krzyżackich natrafiamy na sformułowanie zamek biskupi lub zamek kapituły, oczywiście na terenach krzyżackich. Wynika to wprost ze specyficznej organizacji państwa zakonnego, w których władza cywilna nie wszędzie była sprawowana przez przedstawicieli zakonu. Część ziem, w tym na przykład Pomezania i bardziej znana i większa Warmia była zarządzana przez biskupów i kapituły, które budowały zamki. Przykłady: zamki kapituły pomezańskiej w Kwidzynie i Szymbarku (koło Iławy), zamki kapituły warmińskiej w Olsztynie i Pieniężnie, zamki biskupie w Lidzbarku Warmińskim i Reszlu. Początkowo zamki i cały obszar zarządzany przez był pod militarną opieką zakonu, ale związki te w późniejszym okresie były luźniejsze. Budowa zamków biskupich i zamków kapituły była podobna, zresztą bardzo często stawiali je ci sami budowniczowie, którzy budowali zamki krzyżackie. Dzisiaj wszystkie zamki są świadectwem naszej burzliwej historii, a także ciekawą atrakcją turystyczną na Warmii, Mazurach i na Pomorzu (zobacz na mapie - https://discover.pl/mapa-zamkow-krzyzackich-w-polsce/).